Alexandra Hołownia
Kuratorem i pomysłodawcą festiwalu „Overlapping Kassel” był zamieszkały w Singapurze chińczyk z obywatelstwem niemieckim, artysta performermensu Qing Cai Sonneberg. Mianowany profesorem Tianjin Academy of Arts w Chinach oraz w Szkole Sztuki, Designu i Mediów w NTU w Singapurze, kuratorował międzynarodowe festiwale performansu w Chinach: jak między innymi: „Konstrukcja przed Dekonstrukcją (Construction before Deconstruction)”w wiosce sztuki Sifo w Henan 2008, „Siła Sniegu (Burnt of Snow)” w Mongolii Wewnętrznej 2019. oraz Chińska Akcja (China Action) w Inter Art Center w Quebec, Kanadzie w 2018 roku. Podczas pandemii w latach 2020/22 prowadził spotkania performensu przez ZOOM. Miałam okazję uczestniczć w jego internetowych festiwalach Crossover 1 i Crossover 2 w Singapurze i Pure Land na Taiwanie. Qing Cai skupiał wokół siebie ciekawych performerów. Dlatego planując gigantyczny festiwal Overlapping Kassel nie musiał wcale zabiegać o uczestników. Wielu artystów zapragnęło przedstawić swój performance w Kassel podczas trwania documenta 15. Każdy zainteresowany został przyjęty, gdyż festiwal miał charakter otwarty. „Projekt artystyczny „Overlapping Kassel” rozpoczął się we wrześniu 2021 roku i został wdrożony w Kassel dopiero w czerwcu 2022” [1] - pisał Qing Cai w katalogu festiwalu.
Do Kassel zjechało 48 artystów z Argentyny, Bangladesz, Bułgarii, Czech, Dominikany, Finlandii, Grecji, Holandii, Indonezji, Irlandii, Izraela, Korei, Niemiec, Meksyku, Szwajcarii, USA, Ukrainy, Węgier, Włoch. Był to wielki zryw wolnych, indywidualnych performerów, za którymi nie stała żadna organizacja, ani żadna instytucja. W większości uczestnicy przyjechali na własny koszt.
Chodziło o eksperyment dotyczący zbliżenia kultur, mentalności oraz doświadczeń związanych z uprawianiem performerskich praktyk. Przedział wiekowy od 25 do 70 lat.( Plakat festiwalu zawiera też nazwiska osób, które nie dojechały do Kassel. Austriacka artystka Doris Steinbichler w ramach projektu artystycznego sfotofrafowała i przeprowadziła wywiady ze wszystkimi fizycznymi uczestnikami festiwalu ) Performensy odbywały się w publicznej przestrzeni zewnętrzenej (out door) czyli na terenie miasta Kassel i w przestrzeniach wewnętrznych (inn door) czyli w „Mooving School” [2] oraz w galerii Violett. Profesor Ludwig Moeller, założyciel „Mooving School” placówki powołanej przez Uniwersytet Kassel do prowadzenia eksperymentalnego programu edukacyjnego, kooperował z festiwalem Overlapping. Dzięki niemu performerzy otrzymali centralnie położone miejsce spotkań z widokiem na Muzeum Friedricianum. Koordynacje harmonogramu warsztatów i występów w „Mooving School” objęła niemiecka artystka Doro Seror. „Mooving School” stała się chętnie odwiedzanym przez performerów miejscem, gdzie celebrowano performensy, oglądano akcje wideo i dyskutowano.
W przestrzeni zewnętrznej Qing Cai puścił 48 performerów na żywioł. Nie dbając o jakiekolwiek ograniczenia i struktury, spowodował, że performerzy pragnąc zaistnieć grali z własnej woli od rana do wieczora mobilizując przy tym swych kolegów performerów do oglądania ich spontanicznych produkcji. Mało kto dbał o interakcję z publicznością odwiedzającą documenta 15. Przebywający ze sobą całymi dniami performerzy, nawiązywali przyjaźnie, wspólnie dzielili się czasem i doświadczeniami. W ten sposób niechcący realizowali lansowaną przez documenta 15 ideę Lumbung. „Overlapping Kassel” był zapewne sprawdzianem ducha i woli artystów. Stanowił bogate źródło inspiracji wizualnych dla przyszłych kreacji twórczych. „To rzadka okazja dla artysty” - pisała w przedmowie do katalogu „Overlapping Kassel”, chińska performerka Ms Gao Ya [3]. Qing Cai zapytany o koncepcję festiwalu informował: „istnieją trzy nakładające się środki, jeden to potwierdzenie czasu i miejsca, a drugi to rozważanie metody pracy, a trzeci to znaczenie tworzenia. Głównym medium jest tu sztuka performance, która ma reagować i wyrażać się w obecnym życiu i sytuacji człowieka w formie sztuki performance”.
„Overlapping Kassel” nauczył mnie improwizacji. Gdy podczas otwarcia festiwalu w „Mooving School” Qing Cai zapytał mnie, czy zaimprowizuję performance? przestraszyłam się. Mój kostium Fly był schowany w szatni Muzeum Friedricianum i zanim przyniosłam go i przebrałam się improwizowali już inni. Improwizacja była mottem tego festiwalu. Choć wielu performerów miało też opracowane i przygotowane scenariusze. Niektórzy manifestowali swą przynależność kulturową, jak pochodząca z Ekwadoru a zamieszkała w Szwajcarii, Jazmin Taco, albo pochodząca z Chin a zamieszkała w Brunszwiku Yingmei Duan. Inni tematyzowali wojnę na Ukrainie, jak: Koreanka Yeon Jeong czy zamieszkały w Finlandii holenderski artysta Willem Wilhelmus, albo twórcy z Dominikany: Eliu Alamonte i Joan Jimenez. Performens Joana Jimeneza polegał na spadaniu ze schodów przy ulicy Treppen. Ranny Jimenez pobijał się i krwawił wyrażając w ten sposób trudy życia przeganianego z miejsca na miejsce uchodźcy. Ochronę środowiska poruszała między innymi: Surya Tuchler i Dimitra Nikolopoulou. Mnie najbardziej spodobała się dowcipna praca z ironicznym, erotycznym podtekstem autorstwa Werthera Germondari z Rzymu. Nagi artysta fotografował pozujące, ubrane performerki. Fascynował także Irlanczyk Paul Regan z Dublinu. Odziany w niebieską pelerenę Supermana z białym znakiem NATO, animowoł do lotu wielki balon w kształcie czarnej ośmiornicy. Symbolicznie reflektował na obecną sytuację polityczną. Peter Baren z Amsterdamu w swym konceptualnym performancie „Waga Miłości (The Weight of Love )” wstrzymał ruch tramwajowy pomiędzy placami Koenigs a Friedrich w Kassel.
Mocną obsadę stanowiły artystki z Izreala, szczególnie Eva Dabara w „Miłość i Wojna (Love & War)” romantycznie opowiadała o miłosnych uczuciach starszej kobiety. Również duet Miray Shinan i Avigail Arnheim pokazał zapożyczoną z horroru „Shine” Stanleya Kubricka ideę bliźniaczek. Miray Shinan i Avigail Arnheim przedstawiały surrealne postaci dwóch starszych pań, które jeszcze raz przeżywają obrazy z czasów dzieciństwa. Ubrane jednakowo w dziewczęce długie suknie w kratkę przemieszczały się po Kassel trzymając w rękach dmuchane zabawki.
Seria performansów „Passolini” w wykonaniu Sylvii Marcantoni Tadei i Massimo Sannelli przypominała o wielkim mistrzu kina, jego słabościach a może dewiacjach. Z pewnością miłośnicy filmów Passoliniego nigdy nie przejdą obojętnie obok krótkich inscenizacji tej włoskiej pary. Zamieszkały w Nowym Jorku Argentyńczyk, Hector Canonge zachwycił swoim kolektywnym performensem karawanu nadziei „VOLKASSEL VAN performative Caravan”. Uczestniczący performerzy, wszyscy obowiązkowo w białych strojach szli przez centrum Kassel, trzymając krzesła, na których siadali raz po raz. Tajemniczy spacer skończył się przed Muzeum Friedricianum, gdzie Hector Canonge przedstawił międzynarodowych uczestników tego wspólnego działania na rzecz toleracji i pokoju na świecie.
Hector Canonge, obecnie wykładowca wydziału Komunikacji i Sztuk Medialnych na Uniwersytecie Nowojorskim (Communication and Media Arts, City University of New York, CUNY ) wygłosił także wykład w którym analizował sztukę performensu z punktu widzenia tancerza. Słuchając tego wykładu jak i oglądając performensy międzynarodowych wykonowaców zauważyłam, że nie wszyscy performerzy rozumieją performens tak samo. Poszczególne wystąpienia różniły się od siebie nie tylko treścią ale przede wszystkim stylem jak i formą. Przykładowo pół godzinny, bardzo dobry ruchowo i scenicznie performens „Convergent” w wykonaniu Preemy Nazia Andaleeb z Bangladesz odbiegał formalnie od konceptualnej, oszczędnej akcji Willema Wilhelmusa z Finlandi. Pomyślałam, czy hasło Bauhausu „Mniej znaczy więcej” nie obowiązuje również w Indonezji? Chińczycy, Egipcjanie, Grecy, Rzymianie mieli bardzo wysoko rozwinięte kultury. Nie znali jednak pojęcia sztuki. Tak więc moim zdaniem celowo nakładający się na documenta 15 festiwal „Overlapping Kassel” zbliżył kreatorów na płaszczyźnie tożsamości a nie definicji sztuki.
Czeski artysta Jiri Suruvka pojawił się w foyer Muzezm Friedricianum w pelerynie Batmana z pracą „Rhino”, czyli figurą nosorożca wykreowanego przez Miroslava Mužika. Suruvka tłumaczył nosorożcowi „Rhino”, że documenta 15 pomagają artystom z byłych krajów kolonialnych, południowo wschodniej Azji. Natomiast on jako Batman chce pomódz artystom pochodzącym z ze współczesnej kolonii Unii Europejskiej a szczególnie z byłych komunistycznych krajów Europy Wschodniej. Właśnie ci artyści zdaniem Suruvki potrzebują pomocy, gdyż są uciskani finansowo przez rodzimych oligarchów współpracujących z globalnym biznesem z siedzibami w USA i krajach Zachodnich Unii. Niestety apel Jiriego Suruvki przeszedł bez echa. Polityka kulturalna Europy nie wspiera liderów z Europy Wschodniej. Odwrotnie Europa Zachodnia pokutując za grzechy kolonializmu przyczynia się do powstania nowej globalnej historii sztuki.
Mało kogo obchodzi dziś europejska awangarda. Chińsko niemiecka artystka Yan Rachmann namalowała czerwoną farbą, chińskie litery na kamieniach przy drzewach pochodzących z akcji Josepha Beuysa „7000 dębów – zalesianie miasta zamiast administracji miasta” z 1982 roku[4] Rachmann być może nawet nie wiedziała, że kamienie wraz z drzewami stanowią jedno dzieło sztuki. Ignorancja i brak szacunku dla europejskiej tradycji charakteryzuje dziś globalnych artystów i świadczy o tym, że obecna sztuka znajduje się w procesie kategorycznych przemian niekoniecznie na korzyść europejczyków.
[1]https://mp.weixin.qq.com/s/jEnORlN_f6StGVjKC0sBBg?fbclid=IwAR3rnWjMq7RCSnNcTvbX8Y_jBvDTnXus0zCamhpVdfKDFTi62JhsTIp3f4Y
[2] https://mp.weixin.qq.com/s/81wuIn5jYcnt9JHy2jb8fA?fbclid=IwAR1HwmLO3Vp7yd158Tt4sYSm5C1kI3OM0t3Tee4lZMr25tJ_7c3Gwk4xb0