Anita Kwestorowska

Na początku są olbrzymie goryle. Gigantyczne drapieżniki wyrzeźbione przez Davide Rivaltę („Gorilla n.9” 2022) spokojnie przyglądają się wchodzącym na wystawę gościom. Wzbudzają mieszane uczucia: strach, podziw, zagrożenie… Później jest już cały kalejdoskop różnorodnych technik artystycznych, materiałów, kolorów, inspiracji poetyckich, które opowiadają o sztuce zdolnej do uzdrowienia świata zmagającego się z drastycznymi zmianami klimatu.
„Wybrani przez nas artyści stawiają na magię i wyobraźnię. Nasza wystawa to przesłanie nadziei i pozytywnej energii pod czujnym wzrokiem goryli, które nie powinny być odbierane jako groźne, ale opiekuńcze i życzliwe” – wyjaśnia Cristiana Collu, dyrektorka Narodowej Galerii Sztuki Współczesnej (GNAM) w Rzymie, gdzie do 26 lutego 2023 roku trwa wystawa „Hot Spot. Caring for a burning world”. Tytuł ekspozycji pochodzi od instalacji Mony Hatoum z 2009 roku zatytułowanej „Hot Spot III”. Praca brytyjsko-palestyńskiej artystki to olbrzymi, żelazny globus oświetlony czerwonym, neonowym światłem, który ma obrazować świat w płomieniach, targany konfliktami społecznymi i wyniszczony kryzysem ekologicznym.
Chociaż nazwa „Hot Spot” nawiązuje do określenia oznaczającego miejsca niebezpiecznie, w których mogą np. występować działania militarne, to rzymska wystawa nie jest przepowiednią nieuniknionej katastrofy, ale zapowiedzią wciąż jeszcze możliwych zmian oraz zachętą do natychmiastowych działań w celu ratowania ginącej planety.
W projekcie, określanym przez organizatorów „aktywizmem estetycznym”, wzięło udział 26 międzynarodowych artystów różnych pokoleń: „Wybrałem twórców, którzy postrzegają problemy współczesnego świata ze szczególną wrażliwością estetyczną. Używając silnej symboliki, pomagają nam wyobrazić sobie zupełnie inną przyszłość. Wyszukałem artystów, którzy wykorzystują zwykłe elementy otaczającego nas świata do kreowania ciekawych narracji opartych na magii i poezji” – wyjaśnia kurator ekspozycji Gerardo Mosquera.
Prezentowane w Rzymie prace wpisują się w nurt sztuki ekologicznej, która od wielu lat stara się uwrażliwiać na kryzys klimatyczny. Liczne fale upałów, burze i powodzie w ostatniej dekadzie spowodowały, w samej tylko Unii Europejskiej, śmierć wielu osób oraz straty przekraczające 145 mld euro (dane Europejskiej Agencji Środowiska). I chociaż zaangażowanie się artystów współczesnych w problemy środowiska naturalnego ukształtowało się już w latach 60., równolegle z pierwszym głośnymi debatami na temat granic rozwoju gospodarczego i zmian klimatu spowodowanego działalnością człowieka, to jednak dopiero w ostatnich latach ten rodzaj sztuki zdobył zasłużony rozgłos. Aktualnie twórczość ekologiczna jest już wspierana na całym świecie. Coraz chętniej i częściej ruchom klimatycznym przypisuje się wysoką skuteczność w kształtowaniu świadomości ekologicznej oraz zdolność motywacji do zmian postępowania zarówno pojedynczych osób, jak i całych przedsiębiorstw. Prawdziwą eksplozję projektów artystycznych obserwować można już od 2009 roku na corocznych szczytach klimatycznych ONZ.
Na wystawie w rzymskiej GNAM zobaczyć można m.in. twórczość kubańskiej artystki Glendy Leon oraz ciekawe połączenie pieńków drzew z elementami lustrzanymi w wykonaniu Michelangelo Pistoletta („Cinque tronchi divisione moltiplicazione”, 1996). Specjalnie z okazji ekspozycji powstała również praca site specific Sandry Cinto „Notti di speranza” („Noce nadziei”). Brazylijska artystka namalowała bezpośrednio na jednej ze ścian galerii zagadkowy pejzaż nocny o pozytywnym przekazie: „ Moje dzieło ma wzbudzać nadzieję. Pokonywać strach. Jako artystka mam za zadanie brać ludzi za ręce i pomagać im zrozumieć, że mogą marzyć i latać” – wyjaśnia Cinto.
Na wystawie prezentowana jest także twórczość polskiej artystki wizualnej i aktywistki ekologicznej Cecylii Malik, a mianowicie pierwszy grupowy performans „Matki Polki na wyrębie”, który miał miejsce trzeciego marca 2017 roku w Krakowie, oraz happeningi „Siostry Rzeki” z 2018 i 2019 roku. Nieformalny ruch obywatelski „Matki Polki na wyrębie” powstał po liberalizacji prawa Lex Szyszko, które umożliwiło masowe wycinki drzew w całej Polsce. Protest Cecylii Malik polegał na karmieniu piersią przez miesiąc swojego synka Ignacego na jednym z krakowskich wyrębów. Fotografie z tak przebiegających performansόw artystka umieszczała na Facebooku, ukazując w ten sposób skalę masakry drzew: „Matka karmiąca. Przyszłość – koniec. Cieple, czułe – brutalność. Poza tym prawicowy obrazek: Matka Polka! I lewicowy – wyrąb. Pomyślałam, że zrobię klamrę, że będę teraz karmić syna na tych wyrębach codziennie, w każdy dzień w innym miejscu. Proste. Przy okazji spacer z psem” – wspomina artystka. Do akcji szybko przyłączyli się przyjaciele oraz się inne mamy, pierwszy grupowy performans odbył się 3 marca 2017 w Krakowie, a zdjęcie dokumentujące to wydarzenie obiegło Internet oraz media polskie i europejskie. Kobiety biorące udział w proteście dotarły nawet do papieża Franciszka w Rzymie, aby przekazać raport o zagrożeniu polskiej przyrody.
„Siostry Rzeki” to głośna akcja w obronie ostatnich naturalnych rzek Europy zainicjowana przez Cecylię Malik. W 2018 roku zorganizowane zostały liczne happeningi, podczas których kobiety wchodziły do wody, śpiewały i trzymały tablice z imionami wybranych przez siebie rzek: „Manifestowałyśmy po naszemu, w babskim stylu. Byłyśmy dzikie, piękne, nieuregulowane, wolne, odważne i silne...” – opowiada artystka. Jeden z ważniejszych happeningów, zorganizowany we współpracy z Fundacja Greenmind, miał miejsce 8 lipca 2018 roku w okolicach Ciechocinka na miejscu planowanej zapory w Siarzewie.
Wystawa „Hot Spot “w rzymskiej GNAM  to nie tylko niezwykle interesujący przegląd sztuki współczesnej, ale również jedna z największych pozytywnych akcji artystycznych zorganizowanych w celu ochrony środowiska. Przegląd potwierdza, że świat sztuki może aktywnie motywować do działań, bez potrzeby uciekania się do drastycznych i kontrowersyjnych akcji, jakimi okazały się taktyki radykalnych aktywistów, którzy od dłuższego czasu obrzucają znane dzieła sztuki jedzeniem lub przyklejają się do ścian (m.in. w Rzymie oblany został grochówką obraz „Siewcy” Vincenta Van Gogha). Agresywne protesty aktywistów klimatycznych zostały skrytykowane przez międzyrządową prasę i opinię publiczną za „irracjonalność działań, która rujnuje ich własne cele” oraz zaburzanie porządku publicznego.
„Hot Spot. Caring for a burning world”, Galleria Nazionale d’Arte Moderna e Contemporanea GNAM, Rzym 24 października 2022 – 26 lutego 2023