kontakt o nas intro kronika makulatura archiwalia filmy
SZTUKA I MAGIA

Jerzy Ludwiński

Można dziś powiedzieć, że prawie wszystko może być jakimś artem. Ktoś tam robi na przykład sztukę intrygi, co jest rzeczą ciekawą. Więc ja jeszcze dorzucę kilka przykładów: sztuka atrap albo sztuka parawanów. To by była taka sztuka, w której zupełnie nie chodzi o to, żeby sztuka miała rodowód, jakąś tożsamość całkowicie współczesną, ale polega ona na tym, że za pewną sytuacją pozorną kryje się coś zupełnie innego. Sztuka może mieć więc formę albo sposób przekazu jakiś szalenie archaiczny, albo być nie z tego środowiska, w którym się aktualnie znajduje.

Powiem jeszcze o dwóch tendencjach, które są ze sobą związane i znajdują się w jakiejś ustawicznej równowadze. Ja je nazwałem prowizorycznie (przynajmniej tę drugą tendencję): sztuką kolekcji i sztuką ulotek.

Pierwsza tendencja polegała na braniu pewnych elementów wprost ze świata i przenoszeniu ich w pole sztuki. Mogą to być przedmioty, mogą to być fragmenty przestrzeni, a także działania, procesy w czasie, pojęcia, a nawet ludzie. Druga tendencja, którą nazwałem sztuką ulotek, ma charakter odwrotny. Jest to ruch jakby od strony sztuki w stronę świata i polega na przenoszeniu pewnych elementów stworzonych przez artystę, w pole rzeczywistości, najogólniej rozumianej. Te elementy mogą mieć charakter przyrodniczy, artystyczny, a nawet polityczny lub etyczny. Jak powiedziałem te dwie tendencje uzupełniają się, każda z nich jest odwrotnością drugiej. W obydwu tych grupach zjawisk można z kolei zaobserwować dążenie do tego, żeby rezygnować z pewnych ewidentnych dokonań. To znaczy sztuka kolekcji może operować przedmiotami nieistniejącymi, a także artyści mogą wprost rozmieszczać w przestrzeni, a także w czasie pewne elementy, które nie muszą istnieć w sposób fizyczny. Można by jeszcze dodać trzecią tendencję, którą ja bym nazwał sztuką labiryntu. Jest to ruch we wszystkie możliwe strony, to znaczy od artysty do świata i na odwrót, powtarzający się dowolną ilość razy, nawet w nieskończoność.

Wydaje mi się, że w tej chwili każda sztuka, która jest sztuką autentyczną zbliża się do granicy jednej z tych trzech tendencji. A nawet nie tylko sztuka, ale zbliżają się do tych granic całe układy artystyczne, takie jak np. galerie, czy wydawnictwa. Można by tutaj wskazać na takie zjawiska jak podłączenie się pod coś, co już istnieje albo raczej dołączenie się do czegoś; dołączenie się do czegoś, co już istnieje, bez naruszania tego istniejącego; albo jak ukrywanie się w czymś, co jest, z tym, co się samemu tworzy, jakby zapadanie się; albo na takie zjawisko mimikry jako relacji pomiędzy sztuką a rzeczywistością.

Można by tu powiedzieć, że zaszła jakaś podstawowa zmiana, kiedy pomyślimy o sztuce w takich kategoriach, jakie zaproponowałem. Sztuka, która kiedyś była wspaniałym pomnikiem, katedrą, czy jakimś dziełem, które było powszechnie znane i występowało jako symbol, teraz jest w takiej sytuacji, że tworzenie tego typu sztuki stało się złem koniecznym. Nastąpiła dewaluacja szeregu tradycyjnych wartości.

A zatem - to już ostatnie moje spostrzeżenie - przestała być istotna cała wspaniałość dzieł sztuki, jak również wspaniałość osobowości artysty. Nastąpiła epoka sztuki reliktowej, sztuki resztek czegoś, Ja bym sugerował, że to, co w tak rozumianej sztuce przetrwa, ale równocześnie jest właśnie tą resztką, tym reliktem - to najbardziej niezrozumiała dla nas sprawa, która zahacza o elementy magii.

Artluk nr 2/2006

powrót