

Risa Takita (autorka tekstu), taniec butoh. Fot. archiwum R. Takity

Akihiro Hirano, taniec butoh. Fot. Kim Soojin

Akihiro Hirano, taniec butoh. Fot. Hidehiro Katoh
HISTORIA I ZAŁOŻYCIELE
Risa Takita
Taniec butō powołali do życia Tatsumi Hijikata (ur. 9 marca 1928, zm. 21 stycznia 1986) i Kazuo Ohno (ur. 27 października 1906, zm. 1 stycznia 2010). Stało się to w latach 1950–1960 – okresie zmian, społecznych i politycznych transformacji. To właśnie wówczas Stany Zjednoczone zmusiły Japonię do podpisania dość niekorzystnego „Traktatu o wzajemnej współpracy i bezpieczeństwie”, co zaowocowało serią protestów uznawanych za jedne z największych w historii tego wyspiarskiego kraju. Japończycy stanęli w obliczu konieczności odzyskania i utrzymania swojej tożsamości. Butō powstał jako reakcja na imperializm kulturowy Stanów Zjednoczonych, które dążyły do stłamszenia japońskiej kultury, tożsamości oraz historii i przebudowania ich na własną modłę, wykorzystując do tego potęgę swojej gospodarki. Nowa forma aktywności tanecznej była zatem rebelią przeciw mocarstwu.
Zarówno Tatsumi Hijikata, jak i Kazuo Ohno studiowali Neuer Tanz – taniec ekspresjonistyczny. W 1959 roku Hijikata, we współpracy z Ohno, przygotował spektakl „Kinjiki – Zakazane kolory” na podstawie powieści Yukio Mishimy o tym samym tytule. W 1977 r. Ohno wykonał swój solowy, wyreżyserowany przez Hijikatę performens „La Argentina Sho”. Obaj założyli swoje szkoły tańca. Hijikata zrobił to w 1977 r., Ohno w 1949 r. Kolejne generacje tancerzy uczyły się butō u nich obu, choć trzeba przyznać, że szkoła Ohno cieszyła się większym zainteresowaniem wśród tancerzy z całego świata. Tak w skrócie można przedstawić początki Butō – ruchu, którego założyciele mają na koncie tak wiele legendarnych dziś występów.
Oryginalność
Butō zawdzięcza swoją unikatowość tradycyjnej japońskiej kulturze. Tatsumi Hijikata dorastał w biednej, konserwatywnej, rolniczej wiosce. Kiedyś zadedykował swoją sztukę siostrze, którą sprzedano i zmuszono do prostytucji. Stąd w tej formie tańca przenikliwy żal, rozpacz, przemoc, gniew. Butō wywarł ogromny wpływ na kulturę Zachodu i dzięki temu tak oszałamiająco i ekspresyjnie wyraża emocje, strach, smutek, złość… i śmierć. Dla ludzi Zachodu było to coś zupełnie nowego i szokującego, coś czego próżno było szukać w ich własnym kręgu kulturowym. Twarz i nagie ciało pomalowane na biało, powolne, precyzyjnie kontrolowane, pełne napięcia ruchy przekazujące emocje w ekstremalny, lecz zmysłowy sposób. Czerpiąc inspiracje z twórczości wielu sławnych literatów, artystów i ludzi kultury – takich jak choćby Yukio Mishima, Tatsuhiko Shibusawa, Syuzo Takiguchi czy Tadanori Yokoo – spektakle butō poruszają kwestie piękna, tożsamości oraz oryginalności w kontekście Japonii.
Butō stał się nowym ruchem, nowym gatunkiem tańca, nową formą tanecznej ekspresji i zyskał globalny rozgłos. Współcześnie na butō składa się szereg stylów i form ekspresji – np. gotyckie, surrealistyczne, mangowe.
Nowe pokolenia, gama ekspresji i stylów
Tancerze butō występują na rozmaitych scenach świata. Trupę Sankai Juku (współzałożoną przez Ushio Amagatsu w 1975) można było dotąd zobaczyć w ponad 700 miastach na całym globie. Grupa Dairakudakan (założona przez Akajiego Maro) jako pierwsza z powodzeniem występowała w USA i Francji. Min Tanaka prowadził warsztaty z pogody ciała, w czasie których tancerze pracowali również jako rolnicy, by poznać naturę bliżej, namacalnie. Nowe pokolenia kreują swoje spektakle, biorąc pełnymi garściami z całej palety stylów, ze sztuk, mangi, performensów artystycznych. Tworzą nowe, szersze formy, które staną się przyszłością butō nie tylko w Japonii.
Artluk nr 2/2018