Jacek Kasprzycki
W roku 2010 ukazał się obszerny album „Tytuł roboczy 2009 (029-030)”, pięknie wydany przez Stowarzyszenie Edukacji i Postępu STEP. To rzecz o Andrzeju Mitanie przez niego autorsko opracowana, przy ścisłej współpracy Klary Kopcińskiej, Józefa Żuka Piwkowskiego i Dobrochny Badory. To historia jego życia, twórczości i jego idei sztuki, w tym plastyki, sztuki pojęciowej, poezji i muzyki. Andrzej Mitan jest artystą iście renesansowym. Kompozytorem, wokalistą, performerem, autorem tekstów o sztuce, twórcą poezji wizualnej, wydawcą i wreszcie – kuratorem. Także przyjacielem wielu artystów, w tym, jak sądzę – moim. Twórcą znającym dobrze życie, artystów kilku pokoleń i sztukę. Twórcą bezkompromisowym, za dewizę mającym sentencję: „Elita to ludzie żyjący w prawdzie, których charakteryzuje bezinteresowność w czynieniu dobra i piękna”.
Andrzej Mitan to przedstawiciel pokolenia, które kultywowało wcześniejsze bardzo udane próby łączenia sztuk wizualnych z poezją konkretną, teorią sztuki, muzyką konkretną i jazzową, performansem, happeningiem i działaniami w przestrzeni publicznej i społecznej. O nim to Jerzy Ludwiński powiedział, iż jest „największym jazzmanem wśród artystów (wizualnych) i największym artystą (wizualnym) wśród jazzmanów”. Andrzej to dziecko roku 1950. Studiował na UMCS i KUL-u oraz ATK w Warszawie. Od końca lat 60. czynnie uczestniczył w PRL-owskim życiu kulturalnym w jego najlepszym, alternatywnym wydaniu.
Spotkałem Andrzeja Mitana jeszcze w moim okresie studenckim, w latach 70., ale poznałem jego działalność dokładniej podczas studiów na PWSF T i TV, bywając w Rivierze Remont – swoistym tyglu kulturalnym tamtej epoki. Jak wspomina sam Mitan, „Rivierę-Remont zidentyfikowałem jako jedno z najważniejszych miejsc życia artystycznego i intelektualnego. (…) Bardzo szybko dołączyłem do grona animatorów muzyki, teatru, filmu i plastyki, proponując projekty o charakterze interdyscyplinarnym”. I ta wspomniana „interdyscyplinarność” to immanentna cecha twórczości Andrzeja. Znana była już wszystkim grupa Onomatopeja, potem Święta Racja i Super Grupa bez Fałszywej Skromności (z Januszem Trzcińskim, Andrzejem Bieżanem, Helmutem Nadolskim i Andrzejem Przybielskim) oraz Niezależne Studio Muzyki Elektroakustycznej. Zespoły, których Andrzej Mitan był dobrym duchem i animatorem. W Remoncie Andrzej organizował koncerty czy inne imprezy artystyczne, współpracując ściśle z nieżyjącym już wybitnym artystą, Cezarym Staniszewskim oraz Tomaszem Wilmańskim, do dzisiaj prowadzącym w Poznaniu Galerię AT (Aktywności Twórczej). Co do muzyki Andrzeja? Sam wspomina w wywiadzie z samym sobą: „Jak każdy dobrze wychowany chłopiec słuchałem i analizowałem Bacha, potem impresjonistów, potem wielkich kontestatorów – Schwittersa i Cage’a, potem Coltrane’a, Davisa, Jarreta, Hendrixa, McLaughlina… i odważyłem się. W 1968 r. z Janem Olszakiem i bratem Piotrem powołaliśmy do życia grupę artystyczną Onomatopeja”.
Czym była Galeria RR działająca w Riviera-Remont w późnych latach 70. i 80. oraz w pierwszym okresie stanu wojennego? Jak napisała o omawianym albumie Eualia Domanowska, była to „szalona wyspa wolności i świetnej sztuki, niemająca polskiego odpowiednika w tamtej dekadzie. Zupełnie niepojęte, jak działającym tam artystom udawało się ominąć cenzurę, organizować międzynarodowe wystawy, koncerty i festiwale, wydawać płyty i książki artystyczne. Prowadziła ją trójka przyjaciół: Cezary Staniszewski i Tomasz Wilmański z Poznania, Andrzej Mitan z Warszawy”.
Można by o tym napisać powieść. RR była niesamowitym miejscem – swoistym tyglem pełnym „wariatów”, „nawiedzonych” i ludzi dobrych oraz „paskudów”. W tym wszystkim Mitan był królem.
W Remoncie koncertowali najwięksi twórcy polskiego jazzu, muzyki trzecionurtowej, neoawangardy i najlepszego wówczas punk rocka. Było to możliwe, ponieważ artyści ci działali poza instytucjami. „Cenzura z Mysiej nie traktowała wtedy poważnie ani kultury studenckiej, ani trochę hippisowatych muzyków czy wystaw prezentujących poezję konkretną i instalacje artystyczne. Jeśli cenzor miał jakieś wątpliwości, Cezary lub Andrzej zapraszali go na wódeczkę i jakoś się udawało” [Domanowska].
Przed stanem wojennym Janusz Trzciński i Andrzej Mitan zainicjowali z grupą aktorów i czołowych polskich muzyków jazzowych (tych bardziej ze sceny alternatywnej, wywodzącej się z free jazzu) ambitny projekt – „Księgę Hioba”. Jej premiera miała miejsce w 1981 na „Jazz Jamboree”. Było to podczas karnawału Solidarności i przypowieść biblijna, na kanwie której oparty był scenariusz projektu, odbierana była jako alegoria i metafora tamtych czasów. A także metafora Holokaustu, bo uczestniczył w tym przedsięwzięciu artysta polski od 1968 roku przebywający w Izraelu, Adam Baruch – obecnie producent. Stan wojenny pokrzyżował plany tak Andrzejowi, jak i wielu innym artystom. Jednakże „Księgę Hioba” udało się w 1985 roku zrealizować i nagrać w Studio Teatru STU w Krakowie – w warunkach, jak na tamte czasy, komfortowych. Adam Baruch wspomina, iż to dziecko miało „22 letnią ciążę”, a całość ukazała się dopiero w 2007 roku.
Andrzej Mitan oprócz udziału w niezliczonych sympozjach dotyczących sztuki polskiej neoawangardy oraz performance’ach muzyczno-wizualnych jest autorem i animatorem powstania idei „muzycznych płyt artystycznych”. Jak sam wspomina: „Wielu znakomitych performerów, niekonwencjonalnych artystów, kompozytorów i muzyków jazzowych pozbawionych było możliwości profesjonalnego dokumentowania swojej twórczości. Jedynie niezależne wydawnictwo fonograficzne dawało taką możliwość. […] Dlatego mój projekt zakładał wydanie autorskich obiektów składających się z płyty i artystycznych kopert (okładek), wykonanych ‘w systemie hand made’. Każda z płyt (dziewięć tytułów w nakładzie po tysiąc egz.) miała być zarówno dokumentacją stricte muzyczną, jak i niezależnym dziełem wizualnym. W wynajętym pustostanie na ulicy Siennej w Warszawie działała przez kilka tygodni uruchomiona przeze mnie pracownia-manufaktura, gdzie powstawały wykonywane przez twórców artystyczne koperty. […] Jak się potem okazało, był to ewenement w skali światowej. W międzynarodowym wydawnictwie „Brooken Music”, poświęconym historii fonografii i sztuce płyt, nasza artystyczna seria została szczególnie wyeksponowana obok dzieł Warhola, Cage’a, Heidsiecka, Vostella, Kagela.”
Andrzej poprzez osobiste przyjaźnie z artystami związany był z międzynarodowym ruchem „Fluxus”. W 1987 r. wspólnie z Cezarym Staniszewskim, Tomaszem Wilmańskim i Emmettem Williamsem zorganizował w Warszawie Międzynarodowe Seminarium Sztuki ETC, które zainaugurowało działalność ekspozycyjną utworzonego już wcześniej Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski. To była druga taka w Polsce – po Konstrukcji w Procesie w Łodzi (1981) – prezentacja sztuki współczesnej na najwyższym poziomie. Pamiętam, że z Tedem Ciesielskim, operatorem z filmówki i fotografikiem, chcieliśmy to sympozjum zarejestrować dla potomności, ale nieistniejące już Studio im. Karola Irzykowskiego, gdzie wówczas realizowaliśmy inny film, nie było zainteresowane i ani taśmy ani funduszy na to nie dostaliśmy. Jak wspomina sam Andrzej Mitan: „Emmett Williams, światowej sławy artysta i filar międzynarodowego ruchu artystycznego FLUXUS, zrealizował w naszej galerii RR performance pt. „Genesis”. Niedługo potem zorganizowaliśmy wspólnie pierwszy polski Fluxus-Concert (poezja dźwiękowa/jazz/akcja wizualna). Czułem się jak ryba w wodzie i zaproponowałem zorganizowanie w Warszawie międzynarodowego festiwalu sztuki ‘jakiego jeszcze nie było’. Początkowo Emmettowi i Cezaremu (Staniszewskiemu) pomysł wydawał się nierealny (sytuacja polityczna, zamknięte granice, koszty itp.). A jednak udało się… Międzynarodowe Seminarium Sztuki ETC odbyło się w maju 1987 r. Uczestniczyło w nim ponad stu znakomitych artystów ze Stanów Zjednoczonych, Europy i Japonii. Dwa lata później zorganizowałem kolejną manifestację sztuki, tym razem w Zamku Ujazdowskim”.
W latach 90. ubiegłego wieku Andrzej nadal animował akcje artystyczne i koncerty wspólnie z czołówką artystów polskiej neo- i postawangardy wizualnej i muzycznej. Szczególnie warto wymienić historyczny już „Polski poemat dydaktyczny” z 3 kwietnia 2008 roku, wykonany przez formację „Koncertu Figur Niemożliwych” (Andrzej Mitan, Mieczysław Litwiński, Tadeusz Sudnik, Zbigniew Wegehaupt i Janusz Skowron). To performance słowno muzyczny, poemat-obraz i wykład-koncert zarazem. Z niego pochodzi cytowane na wstępie motto o elicie. To też swoisty traktat o estetyce, etyce i filozofii Andrzeja Mitana.
Andrzej przetrwał PRL, stan wojenny i początek wieku XXI. Przedwczesną śmierć wielu przyjaciół artystów, w tym Cezarego Staniszewskiego, Włodzimierza Borowskiego, Jerzego Ludwińskiego i innych. Przetrwał narodziny nowych tendencji w sztuce, jazzie, muzyce klasycznej, world- i etno music. Przetrwał narodziny postmodernizmu i przesilenie ponowoczesne. Zresztą, słuchając obecnych produkcji Możdżera, artystów sceny polskiej, afrykańskiej, latynoskiej i nowojorskiej lat 80. i 90. oraz samego Mitana, teoretycy jazzu powinni na nowo zacząć pisać definicję gatunku. Obecnie Andrzej działa jako superkurator w Mazowieckim Centrum Sztuki Współczesnej (Elektrownia), organizując festiwal „Powstanie Sztuki” i inne znakomite akcje artystyczne. Przygotowuje nagranie nowej płyty, która poszerzona będzie o rejestrację filmową zrealizowaną przez wybitnego filmowca animatora, Grzegorza Rogalę.
Artluk nr 2/2011