kontakt o nas intro kronika makulatura archiwalia filmy

Sofa „Marshmallow”, 1956. Wystawa „Georg Nelson – architect, writer, designer, teacher”. Fot. Vitra Krzesło „Panton”, proj. Verner Panton, 1969. Wystawa „The Essence of Things”, © Panton Design, Basel. Fot. Andreas Sütterlin
Sofa „Leonardo”, proj. Studio 65, 1969. Wystawa „Pop Art Design”. Kolekcja Vitra Design Museum, © Studio 65. Fot. Andreas Sütterlin Vitra Design Museum, 2010. © Vitra Design Museum. Fot. Thomas Dix
Widok ogólny wystawy „Extraordinary Stories About Ordinary Things” z kolekcją stałą Design Museum w Londynie. Na pierwszym planie budka telefoniczna „K6”, proj. Sir Giles Gilbert Scott. Fot. Luke Hayes
O DWÓCH SŁYNNYCH KOLEKCJACH DESIGNU W EUROPIE

Agnieszka Maria Wasieczko

Design coraz częściej traktuje się jako sztukę, a granica pomiędzy nimi staje się coraz cieńsza. Drogie, designerskie obiekty kupują zarówno prywatni kolekcjonerzy, jak i muzea, choćby – te największe w Europie – Design Museum w Londynie oraz Vitra Design Museum w niemieckim Weil am Rhein.

W latach 80. ubiegłego stulecia design nabrał nowego znaczenia. Odbiorcy zainteresowali się bogactwem i różnorodnością przedmiotów budujących kulturę życia codziennego – obszarem nagle uznanym za niezależną dyscyplinę. Za pierwsze i najważniejsze w świecie muzeum zajmujące się współczesnym wzornictwem oraz architekturą uchodzi Design Museum w Londynie, założone w 1989 r. z inicjatywy znanego, londyńskiego restauratora, projektanta i dekoratora wnętrz, sir Terence Cornana. To niewielkie muzeum nad Tamizą, ulokowane w zaadoptowanym na jego potrzeby magazynie z lat 50. XX wieku, położonym w samym sercu stolicy Wielkiej Brytanii nieopodal Tower Bridge, w 2007 r. dziennik „The Times” ogłosił drugą wśród najlepszych placówek muzealnych na świecie! Co roku odwiedza je ok. 200 000 osób. Jego działalność obejmuje wszystkie dziedziny wzornictwa, tj. projektowanie architektury, mody, produktów wzornictwa przemysłowego oraz grafiki. Kolekcja liczy obecnie ponad 3000 eksponatów, począwszy od wczesnych przykładów produkcji masowej, po najbardziej spektakularne przykłady współczesnego projektowania. Znajdują się w niej meble, ubiory, sprzęt oświetleniowy, środki transportu oraz przedmioty codziennego użytku. Design Museum gościło wystawy, przybliżające dorobek takich pionierów współczesnego designu, jak Paul Smith, Zaha Hadid, Jonathan Ive oraz Dieter Rams, jednak początki jego aktywności są mało spektakularne. Stephen Bayley – znany krytyk designu i kultury współczesnej, a także autor wielu artykułów prasowych, publicysta, komentator, reżyser oraz kurator, uzyskał sławę dopiero w latach 80. ubiegłego stulecia, gdy sir Conran zaprosił go do współpracy przy projekcie wystawienniczym Boilerhouse Project w londyńskim Muzeum Victorii i Alberta (1982-87). Razem zorganizowali tu pierwszą, brytyjską, stałą ekspozycję designu, a w ciągu 5 kolejnych lat – ponad 20 wystaw czasowych, poświęconych m.in. takim firmom, jak: Ford Motor Co., Sony i Coca Cola. W 1989 r. projekt ten dał początek londyńskiemu Design Museum w jego obecnej siedzibie przy Shad Thames, którą na potrzeby galerii współczesnego wzornictwa przystosował Conran Roche. Ponieważ nie jest ono subsydiowane przez rząd brytyjski, w przeciwieństwie do wielu londyńskich muzeów, wstęp do niego jest płatny, a źródłem jego utrzymania jest głównie sprzedaż biletów.

30. stycznia 2013 r., najsłynniejsze przedmioty z kolekcji Muzeum, które na stałe wpisały się w kulturę Wielkiej Brytanii i wpłynęły na globalny design, zaprezentowano na stałej wystawie Extraordinary Stories About Ordinary Things. – „Design ma znaczenie na każdym poziomie – powiada dyrektor, Deyan Sudjic. – To właśnie dlatego życie codzienne jest nieco lepsze. Mówi on o wielkich zmianach ekonomicznych, dzięki którym świat posuwa się naprzód. Mówi o projektantach i o producentach, ale także o użytkownikach. To unikalny sposób nadawania sensu światu wokół nas”. Londyńska ekspozycja, na której w 6 działach zebrano setki obiektów, daje możliwość prześledzenia historii, rozwoju oraz aktualnych problemów współczesnego wzornictwa, które dotyczą takich wątków, jak: poszukiwanie własnej tożsamości i wykorzystywanie w produkcji innowacji technicznych oraz osiągnięć „rewolucji cyfrowej”. Ukazując wpływ projektów znanych artystów na nasze życie codzienne oraz współczesną kulturę wizualną, wystawa pozwala prześledzić często zaskakujące początki przedmiotów codziennego użytku, a pokazanie na niej prototypów, szkiców, próbek krawieckich i modeli obok ukończonych wyrobów przemysłowych – umożliwia zgłębienie procesu projektowania.

Brytyjską tożsamość narodową pozwalają zbadać obiekty, które najlepiej definiują charakter i gust narodu, tj. specyficzna budka telefoniczna, sygnalizacja drogowa, skrzynka pocztowa, bez których trudno sobie wyobrazić londyńskie ulice. Symbolicznego znaczenia nabrało logo z igrzysk olimpijskich Londyn 2012, które wykorzystano również podczas londyńskiej olimpiady oraz paraolimpady. Ten logotyp to świetny przykład demokratycznego „designu dla każdego” (design for everybody), a na wystawie można prześledzić proces jego projektowania oraz stopniowe odchodzenie od symbolu Wielkiej Brytanii na rzecz uniwersalnego symbolu świata. Z dynamicznym rozwojem wzornictwa tego kraju i powstaniem ikonicznych dziś mebli, produktów, wyrobów tekstylnych i architektury wiąże się okres modernizmu, dlatego w poszczególnych działach znalazły się prace takich artystów, jak: Marcel Breuer, Laszlo Moholy-Nagy i Erno Goldfinger. W części poświęconej kolekcjonowaniu designu po raz pierwszy pokazano włączony ostatnio do zbiorów stół Handlebar projektu Jaspera Morrisona, który użył do niego dwie kierownice rowerowe. Słynna lampa Anglepoise o regulowanym kącie padania światła stała się jedną z najczęściej kopiowanych, parodiowanych i kolekcjonowanych w historii designu. Wszechobecnym w naszym życiu plastikom można przyjrzeć się, oglądając różne obiekty z ostatnich 75 lat, zarówno wyroby luksusowe, jak i te codzienne, od małych przedmiotów domowego użytku, po pierwsze przykłady mebli plastikowych z lat 60. ubiegłego stulecia. Ostatnio po plastik sięgają tak znani projektanci, jak choćby japoński projektant mody, Issey Miyake, który wybiera poddane recyklingowi butelki typu PET do tworzenia tkanin, wykorzystywanych w jego kolekcjach ubiorów.

W dziale poświęconym modzie od lat 70. do 90. ub. w. prześledzimy, w jaki sposób w społeczeństwie brytyjskim kształtowały się poszczególne style, a także jak forma ubioru może współgrać z jego funkcją. Do interesujących eksponatów z kolekcji Design Museum należy też rower Moulton, oryginalny samochód Mini, a także wykonane w wielkiej skali modele architektoniczne takich budynków, jak m.in. siedziba HSBC Bank w Hong Kongu projektu Normana Fostera. Wystawa będzie elementem stałej ekspozycji do 2015 r., jednak poszczególne jej eksponaty będą ulegać rotacji. Jej otwarcie stanowi istotny krok dla przyszłości Design Museum, które planuje przeprowadzkę z Shad Thames do dawnego budynku Commonwelth Institute w Kensington, w Zachodnim Londynie. Słynny projektant, John Pawson, przekształci wnętrza gmachu, zapewniając 3-krotnie większą powierzchnię na prezentację liczniejszych wystaw czasowych oraz poszerzenie programu edukacyjno-badawczego. Całe, najwyższe piętro zajmie udostępniana bezpłatnie, słynna w świecie kolekcja wzornictwa XX wieku.

Kiedy słowo „design” stało się synonimem modnej stylizacji, dla osób spoza ścisłego kręgu profesjonalistów nabrało dość hermetycznego znaczenia. Celem Vitra Design Museum stało się zerwanie z tą tendencją oraz uwrażliwienie ludzi na estetykę ich codziennego otoczenia. Zamysł jego budowy wyszedł od producenta mebli Vitra International, jednak nie jest ono muzeum poświęconym wyłącznie jednej firmie i jej historii. W centrum jego zainteresowań znajduje się zgromadzona kolekcja oraz eksponaty, a Vitra Design Museum to niezależna samodzielna finansowo instytucja, którą wspiera fundacja o tej samej nazwie (Vitra Design Museum Foundation). Swą aktywność rozpoczęło ono w latach 80. ubiegłego wieku, gdy prezes Vitry, Rolf Fehlbaum, zaczął kolekcjonować wczesne, amerykańskie meble seryjne z lat 50. XX w., które zaprojektowali Charles i Ray Jamesowie oraz Georg Nelson. Chciał udokumentować historię swej kolekcji, lecz badanie korzeni Vitry przyniosło nowe odkrycia. Zainteresował się też pokrewnymi meblami innych autorów, tj. fiński architekt Alvar Aalto oraz francuski projektant Jean Prouvé. Wraz z rozrostem kolekcji powstała potrzeba wzniesienia odpowiedniego budynku, który zmieściłby wszystkie obiekty. Do zaprojektowania gmachu fabryki oraz jej aneksu, wygospodarowanego na kolekcję mebli, wybrano Amerykanina Franka O. Gehry’ego – jednego z najsłynniejszych, współczesnych architektów oraz twórcę nurtu dekonstruktywistycznego. Prezes Rolf Fehlbaum oraz Alexander von Vegesack, który został dyrektorem Vitra Museum, podjęli próbę przekształcenia zamkniętej kolekcji prywatnej w aktywne, publiczne muzeum i rozpoczęli tworzenie jego stałej kolekcji.

Vitra Design Museum otwarto w Weil am Rhein 3. listopada 1989 r. Zwiedzających z całego świata przyciągnęła nie tylko niekonwencjonalna architektura Gehry’rego, w której liczyła się nie tylko zewnętrzna bryła, ale też jej wnętrza. Była to pierwsza realizacja Amerykanina w Europie, którym otwierał nowy etap w swej pracy. Widzów przyciągnęła też aranżacja przestrzeni ekspozycyjnych, autorstwa Dietera Thiela – uznanego projektanta wystaw, który od samego początku dba o wysoki poziom oprawy wizualnej wszystkich prezentacji organizowanych w Vitra Design Museum. „Początkowo sądziliśmy, że wyrazistość budynku może zdominować galerie wystawowe. Tak się jednak nie stało. Dieter Thiel okazał się tym projektantem wystaw, który nie bał się podjąć wyzwania i który z sukcesem połączył architekturę budynku z wystawianymi eksponatami” – powiedział Alexander von Vegesack[1]. Jak wspomina, organizatorzy Muzeum od początku wiedzieli, że instalacje w salach wystawowych nie powinny konkurować z architekturą Gehry’ego, która stała się jedynie subtelną inspiracją. Wszystkie elementy aranżacji przestrzeni ograniczono do najprostszych, podstawowych barw i figur geometrycznych. W każdej sali wystawowej zachowano niepowtarzalny język architektoniczny, który domagał się zindywidualizowanych rozwiązań projektowych. Uniemożliwiają one stworzenie jednolitego modelu instalacji do wykorzystania na wszystkich wystawach, lecz otwarta struktura budynku zachęca widzów do zwiedzenia różnych galerii, a znaczna powierzchnia – 740 m kw. – pozwala na zorganizowanie jednej, większej ekspozycji lub kilku mniejszych.

Najważniejszymi celami Muzeum, liczącego obecnie ponad 3000 eksponatów, jest ochrona, badanie oraz prezentowanie jednej z największych na świecie kolekcji designu. Można w niej znaleźć obiekty, reprezentujące wszystkie epoki i style, począwszy od masowej produkcji przemysłowej z poł. XIX w., przez funkcjonalistyczne, modernistyczne projekty Werkbundu, Bauhausu i De Stijl z XX w, pop-artowskie eksperymenty meblarskie z formą i kolorem, po postindustrialne, rzeźbiarskie meble z lat 80. ubiegłego stulecia. Do wybranych przykładów kolekcji należą też: wczesne meble z drewna giętego, prace architektów wiedeńskich, tj. Otto Wagner i Josef Hoffmann, eksperymentalne meble Gerrita Rietvelda, meble z rurek stalowych z lat 20. i 30. XX w., najistotniejsze przykłady wzornictwa skandynawskiego z lat 1930-1960 i meble włoskie powstałe począwszy od lat 50. po współczesność. W kolekcji znajduje się również wzornictwo amerykańskie, od mebli Shakerów, po postmodernistyczne obiekty do siedzenia autorstwa Roberta Venturiego, jednak jej „magnesem” są wyroby autorstwa Ray i Charlesa Jamesów, niezwykle ważne dla powojennego wzornictwa amerykańskiego, które trafiły do Vitry w 1988 r. Cennym źródłem informacji o kolekcji designu jest obszerne archiwum.

Stawiając sobie cele edukacyjne i poznawcze, Muzeum regularnie organizuje wystawy, poświęcone historycznym i współczesnym zjawiskom obecnym we wzornictwie. Obok ekspozycji stałych, Vitra organizuje też we współpracy z innymi, międzynarodowymi instytucjami czasowe wystawy objazdowe. Hidden Heroes – The Essence of Everyday Things, Pop Art Design, Georg Nelson – Architect, Writer, Designer, Teacher, Antibodies – The Works of Fernando & Humberto Campana 1989-2009 – to tytuły tylko paru ekspozycji z ostatnich lat. Każdej z nich towarzyszy katalog, opublikowany przez własne wydawnictwo muzealne. Dodatkową formą finansowania aktywności oraz przybliżenia zgromadzonej kolekcji wyrobów wzornictwa przemysłowego jest produkcja limitowanych serii przedmiotów, zaprojektowanych wyłącznie dla Vitra Museum. Wyprodukowało ono również serię miniatur 60 najważniejszych przykładów współczesnego designu, które znajdują się w jego zbiorach. Vitra Design Museum oferuje również bogaty program warsztatów dla dzieci, młodzieży szkolnej, studentów oraz innych zwiedzających, których celem jest pobudzenie ich kreatywności oraz uwrażliwienie na estetykę otoczenia. Istotną sferą działalności Muzeum jest też sponsorowanie warsztatów, organizowanych co roku we współpracy z uznanymi projektantami, artystami i architektami. Vitra wychodzi poza formułę muzeum zajmującego się wyłączenie konserwacją i dokumentacją swych zbiorów. „Nie chcemy funkcjonować jedynie jako administratorzy historii wzornictwa; staramy się raczej brać aktywny udział w obecnych i przyszłych dyskusjach nad naturą i celami designu” – zapewnił dyrektor, Alexander von Vegesack[2].

Choć prasa określiła Vitrę jako „muzeum krzeseł”, zyskało ono uznanie swą działalnością edukacyjną oraz innowacyjną formułą organizacyjną. W swojej działalności porusza się po tak zróżnicowanych polach zainteresowań, jak projektowanie wnętrz, architektura, sztuka, urbanistyka oraz etnologia i socjologia. „Przyszłe wystawy, ukazujące złożone relacje między sztuką, architekturą i wzornictwem oraz prezentujące związki i różnice między sztukami pięknymi, a sztuką stosowaną, potwierdzą zmianę naszej perspektywy” – powiedział von Vegesack[3]. Począwszy od lat 80. XX w. firma Vitra wznosi swe budynki we współpracy ze słynnymi, współczesnymi architektami. Budowle unikalnego zespołu Vitra Campus, które zaprojektowali najwięksi wizjonerzy – to prawdziwe „ikony” architektury. Obok gmachu Muzeum, który wzniósł Amerykanin, Frank O. Gehry, znajdują się tu: Fire Station – pierwsza realizacja, którą zaprojektowała w Europie Zaha Hadid (1993), Pawilon Konferencyjny autorstwa Tadeo Ando (1993), geodezyjna, sklepiona kopuła, wzniesiona na podstawie pierwotnego projektu Richarda Buckminstera Fullera (1975/2000), Stacja Benzynowa autorstwa Jeana Prouvé (ok. 1953/2003), a także zaprojektowany przez biuro Herzog & de Meuron magazyn Vitra House (2004), w którym można kupić zarówno „klasyki” meblarstwa, jak i najnowsze prace współczesnych architektów z kolekcji Vitry. W zespole architektonicznym znajdują się również budynki fabryczne autorstwa Nicolasa Grimshawa (1981/1986), Franka O. Gehry’ego (1989), Alvaro Sizy (1994) oraz biura SANAA (2012). Krytyk architektury, Philip Johnson, tak napisał o Vitra Campus: „Od Osiedla Weissenhof (Weissenhofsiedlung) w Stuttgarcie z 1927 r. nie było nagromadzenia w jednym miejscu budowli zaprojektowanych przez najbardziej znamienitych architektów świata zachodniego”. 1. czerwca 2000 r. Vitra Design Museum otworzyło swą berlińską filię w dawnej przetwórni prądu Humboldt, wzniesionej w latach 1924-26 przez Hansa Heinricha Müllera w dzielnicy Prenzlauerberg. W ostatnich latach zorganizowano tu interdyscyplinarne wystawy, poświęcone m.in. słynnym architektom, Vernerowi Pantonowi, Frankowi Lloydowi Wrightowi, Miesowi van der Rohe oraz japońskiemu kreatorowi mody Issey Miyake. Niestety, w 2006 r. berlińską filię zamknięto.

Artluk nr 3/2011

 


[1] Cyt. za: A. von Vegesack, Więcej niż katedra krzeseł, „Krzesło. Meble Do Siedzenia” 1999, nr 1, s. 14.

[2] Ibidem, s. 16.

[3] Ibidem, s. 18.

powrót