Jacek Kasprzycki
Galeria Szyperska powstała w 2003 roku w dawnym budynku magazynu portowego przy ulicy Szyperskiej. Stąd nazwa galerii. Ulica ta od XIX wieku należała do infrastruktury ważnego portu rzecznego, gdy do lat 60. był dużym węzłem przeładunkowym. Wówczas zasypano stare koryto warty i port przestał istnieć. Galerię Szyperską nie tylko wyróżniała specyficzna przemysłowa architektura z przełomu wieków w stylu holenderskim, ale i sposób powołania jej do działalności. Jej organizatorzy dzięki swoim kontaktom zagranicznym postanowili zaprezentować pierwszą w Polsce wystawę Akcjonistów Wiedeńskich[1]. Żadna galeria nie była tą propozycją zainteresowana, łącznie z Arsenałem. Prace akcjonistów przerażały szefów galerii. Pomieszczenia na II piętrze budynku przy ulicy Szyperskiej, gdzie wówczas mieściła się siedziba poznańskiego okręgu ZPAP zostały zaadaptowane do celów wystawienniczych. Na początku roku 2003 zainaugurowano działalność galerii wystawą poświęconą Jarosławowi Maszewskiemu i stworzonej przez niego grupie artystycznej „Kółko Graniaste”[2]. W roku 2004 wystawa Akcjonistów Wiedeńskich doszła do skutku. Dr Marta Smolińska-Byczuk przedstawiła akcjonizm wiedeński w odczycie pt. „Misterium w czerwieni”, a następnie odbyła się na przełomie maja i czerwca 2004 roku pierwsza w Polsce wystawa tej grupy pod nazwą „Akcjonizm wiedeński w czterech odsłonach: Brus, Mühl, Nitsch, Schwarzkogler”. Składały się na nią fotogramy Heinza Cibulki, oficjalnego fotografa akcjonistów, prace z jego zbiorów i z kolekcji Hummel z Wiednia. Ekspozycja odbyła się równolegle z wystawą indywidualną fotografii Cibulki w poznańskim Arsenale. Została wsparta finansowo przez Bundeskanzleramt Kunst i Austriackie Forum Kultury. Zaraz potem miał miejsce wykład Cibulki: „Punkty styczne z akcjonizmem wiedeńskim”. Galeria od początku postawiła na współpracę międzynarodową. Rok 2004 zamknął pokaz ZWISCHENRAUM. Była to szeroka prezentacja multimedialnej twórczości austriackiej grupy „alien productions”, także zrealizowana w ramach współpracy z Bundeskanzleramt Kunst i Austriackim Forum Kultury. Wystawy te miały dużą oglądalność, były atrakcyjne wizualnie, kuratorzy i kierownictwo galerii zadbali o dokumentację i katalogi. Wszystkie wydarzenia z ul. Szyperskiej relacjonowane były na bieżąco w czasopismach o sztuce, takich jak „ARTeon” i „Artluk”. Zachował się dokument z roku 2004 będący swoistym manifestem i założeniami działania Galerii Szyperska, który zresztą do roku 2014 zachował swą aktualność. Oto on w pełnym brzmieniu: „Galeria Szyperska jest galerią niekomercyjną, mająca na celu pokazanie osiągnięć artystycznych całego środowiska plastycznego, bez względu na podziały artystyczne, światopoglądowe i polityczne. Ukazywać ma dorobek we wszystkich dziedzinach sztuk plastycznych. Ma służyć kontaktom międzyśrodowiskowym i międzynarodowym”[3]. Powołano wtedy tymczasową Radę Artystyczną Galerii. Co istotne, zanim na dobre na ul. Szyperskiej zagościli obcokrajowcy, odbyło się kilka ekspozycji bardzo młodych artystów (absolwentów, dyplomantów, a także studentów ASP w Poznaniu oraz innych uczelni), w tym wiele debiutów wystawienniczych, kuratorowanych przez Sonię Rammer. Cykl ten nosił nazwę: „Spotkania z młodą sztuką Poznania”. Szyperska postawiła, co niezmiernie istotne, na początku wieku XXI na prezentację sztuki zagranicznej w polskim kontekście i sztuki polskiej w kontekście międzynarodowym, nie kierując się żadną ideologią czy personalnymi koneksjami. Od początku istnienia wszystkie wydarzenia w galerii można podzielić na kilka grup czy też cykli, z początku programowanych, a następnie istniejących i rozwijających się niejako naturalnie i spontanicznie. Z biegiem czasu nastąpiło rozszerzenie oferty artystycznej i współpraca z innymi, także zagranicznymi podmiotami. Były to wystawy szeroko rozumianych sztuk wizualnych, cykliczne prezentacje performansów, wykłady otwarte i odczyty kuratorów, teoretyków i historyków sztuki, sympozja oraz tzw. „dialogi artystów”. Zresztą świadczą o tym same nazwy: „Spotkania z młodą sztuką Poznania”, „Pokolenia sztuki", „Dialogi”, „Fanklub Sztuki” czy „Kino Sztuki”[4]. W grudniu 2007 Galeria zaprosiła do wygłoszenia wykładu jednego z najbardziej znanych na świecie kuratorów - Réne Blocka, kuratora biennale w Stambule, Sydney i Singapurze, wieloletniego dyrektora Kunsthalle Fridericianum w Kassel. Prezentacje twórczości indywidualnej artystów przeplatały się płynnie ze zbiorowymi prezentacjami problemowymi. Wielu młodych twórców, którzy debiutowali w Galerii, dzisiaj ma obecnie wysoką pozycję w świecie sztuki[5]. Swoje prace prezentowali także artyści dojrzali, o znanych w Polsce i w Europie nazwiskach[6]. Galeria Szyperska nie ograniczała się, jak wiele innych placówek, do prezentacji zamkniętego, hermetycznego grona twórców związanych siecią koneksji towarzyskich, programowych czy historycznych (np. postkonceptualizm, fluxus, sztuka krytyczna, etc.), prowadząc wymianę z innymi środowiskami artystycznymi w Polsce[7] oraz organizując wystawy tematyczne, jak: „Geometria i metafora” (2008)[8] czy „Płótno i ekran” (2007), wystawy abstrakcji geometrycznej, malarstwa realistycznego czy pokazy, typu „Performance Problem” (2005)[9]. Historycznym już wydarzeniem w roku 2005 były „Dialogi”: spotkanie z Józefem Szajną i Janem Berdyszakiem poprzedzające wystawę pt. „Dramaturgia przestrzeni: Jan Berdyszak i Józef Szajna” w lutym 2006 roku. Na uwagę zasługuje realizowany sukcesywnie w latach 2003-2014 projekt edukacyjny. Młodzież licealna i akademicka poprzez bezpośredni kontakt z dziełami mogła poznać wybitne osobowości życia artystycznego Polski i Europy. Co roku organizowane były w galerii spotkania ze studentami ASP w Poznaniu prowadzone przez Andrzeja Kostołowskiego. Galeria udostępnia też gościnnie swoje pomieszczenia studentom Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu, którzy organizowali tu swoje wystawy dyplomowe. Wystawom w Galerii Szyperska towarzyszyły nowocześnie opracowane katalogi. Były anonsowane przez plakaty autorstwa znakomitego młodego grafika, Maksa Skorwidera, oraz przez reklamy w wydawnictwach, np. w poznańskim informatorze kulturalnym „IKS”. Wiele wydarzeń było relacjonowanych przez prasę lokalną, ogólnopolskie pisma specjalistyczne, a także stacje radiowe i telewizyjne. Prowadzący Galerię dbali o wysokiej jakości dokumentację fotograficzną, filmową i audio-wideo. Cennym osiągnięciem Galerii były artystyczne kontakty międzynarodowe i wystawy, między innymi twórców z Niemiec („Do tyłu, czyli naprzód - tradycja romantyczna w sztuce polskiej i niemieckiej dziś” Berlin/Poznań 2007)[10], pokaz instalacji artysty z Drezna - Christopha Rodde - pod tytułem „Poszukiwanie” (2008 r.)[11], prezentacja twórczości izraelskich artystek Hili Lulu Lin, Sharon Balaban i Sigalit Landau zatytułowana „3 x video” (2008 r.)[12], wykład światowej sławy kuratora wielu międzynarodowych wystaw René Blocka (2007 r.)[13], wspólna, problemowa wystawa sztuki estońskiej, litewskiej i polskiej (2012 r.)[14] i cykliczna współpraca z Austriakami. Swe prace reprezentowali japońscy rezydenci artystyczni[15], a także anonimowo występująca grupa The Krasnals. I znowu, jak w przypadku Akcjonistów Wiedeńskich, Galeria Szyperska zorganizowała pierwszą ich wystawę w Polsce, gdyż Krasnalsi łamali wtedy wszelkie konwenanse obyczajowo-polityczno-artystycznej poprawności. W jakiś sposób działalność Galerii zatoczyła koło: od historii sztuki do współczesności. Indywidualnych pokazów twórczości artystów znanych na całym świecie, w Europie, w Polsce i debiutantów, którzy potem zaistnieli w polskiej sztuce nie sposób wymienić w tak krótkim omówieniu[16]. Artyści ci brali także udział w wielu wystawach problemowych. Prezentowano także sztukę nowych i najnowszych technologii („Płótno i Ekran”[17], „Ich dwoje”[18]). W dniach 14-16 października 2009 r. Paweł Łubowski z okazji symbolicznych obchodów 5-lecia Galerii zorganizował autorski pokaz „Bez tytułu”, postmodernistycznie „powielając” „The Specialization of Sensibility in the Raw Material State into Stabilized Pictorial Sensability”, czyli The Voit, wystawę Ives'a Kleina z 1958 roku w nieistniejącej już galerii Iris Clert w Paryżu. Była to to nomen omen pusta galeria, jedynie monitorowana przez kamery i dwójkę ochroniarzy. Pięć lat później odbyła się ostatnia wystawa na Szyperskiej (3-8 października 2014) i pokaz performance Mariana Stępaka pod symbolicznym tytułem „Ciąg dalszy”. Mam nadzieję, że będzie można dodać: „nastąpi”, ponieważ misję tej jedynej w swoim rodzaju galerii należy kontynuować.
[1] „Galeria powstała właściwie dla jednej wystawy. Historia jej założenia jest specyficzna, tak jak czasy, w jakich przyszło nam żyć. W 2002 roku, po udanej wystawie „Sąsiadka", jaką wraz z zaprzyjaźnionym Heinzem Cebulką udało nam się zrealizować w Poznaniu i Wiedniu, postanowiliśmy po raz pierwszy pokazać w Polsce dorobek akcjonistów wiedeńskich. Była to austriacka formacja artystyczna, która na przełomie lat 50. i 60. przyczyniła się do znaczącego zwrotu w sztuce światowej. (…) Po transformacjach ustrojowych w naszym kraju sztuka młodych artystów polskich (Libera, Nieznalska, Żebrowska, Żmijewski) zaczęła zdradzać wiele cech wspólnych z dokonaniami akcjonistów wiedeńskich. (…) Niestety, gdy szukaliśmy miejsca na zrealizowanie naszego pomysłu, okazało się, że galerie nie chcą gościć tej wystawy”, 6,5 Szyperskiej, pod redakcją Eweliny Jarosz, Poznań, 2009.
[2]„Jarek Maszewski Asocjacja Kółka Graniastego” (Galeria Szyperska, Galeria U Jezuitów).
[3] „(...) galeria jest dostępna dla całego środowiska artystycznego - każdy może skonfrontować z publicznością swoje prace. Jednocześnie pokazujemy też wystawy realizowane przez kuratorów - wybitne postaci życia kulturalnego. Kuratorami wystaw w Galerii Szyperska były takie osobowości, jak: prof. Andrzej Gieraga (ASP w Łodzi), prof. Tadeusz Żuchowski (Dyrektor Instytutu Historii Sztuki UAM w Poznaniu), Paweł Sosnowski (kurator polskiego pawilonu podczas 51. Biennale w Wenecji), dr Marta Smolińska-Byczuk, Jacek Kasprzycki, Mariusz Rosiak czy Dawid Radziszewski”, 6,5 Szyperskiej, pod redakcją Eweliny Jarosz, Poznań, 2009.
[4]M.in.; twórczość Jonasa Mekasa, filmy Jerzego Kaliny, etc.
[5]Barbara Banda, Radosław Szlaga (Medal Młodej Sztuki 2008), Piotr Bosacki, Sonia Rammer (Medal Młodej Sztuki 2004), Rafał Jakubowicz, Angelika Fojtuch, Max Skorwider (Medal Młodej Sztuki 2007), Pascale Heliot (II Nagroda w Międzynarodowym Konkursie Malarskim „Sztuka przestrzeni publicznej", Poznań 2009), Małgorzata Szymankiewicz (I Nagroda na „Bielskiej Jesieni" 2007)
[6]Między innymi: Jan Berdyszak, Beata Ewa Białecka, Izabella Gustowska, Teresa Murak, Józef Szajna, Jerzy Olek, Józef Robakowski, Przemysław Kwiek, Jerzy Kalina, Andrzej Gieraga, Jan Pamuła, Marek Sobczyk, Leszek Knaflewski, Jerzy Kosałka, Grzegorz Sztabiński, Jan Świtka, Jerzy Truszkowski, Wojciech Muller czy Tadeusz Gustaw Wiktor.
[7]„W kręgu geometrii" (2006) pokazująca dokonania środowiska łódzkiego. Na wystawie „Obraz roku" (2006) zorganizowanej przez Okręg Bydgoski ZPAP prezentowano artystów z Bydgoszczy.
[8]„Geometria i metafora”. Wystawa ta w różnym składzie była już pokazywana w Chodzieży, Radomiu i Rzeszowie. Kurator: Andrzej Gieraga. Artysci: Lidia Choczaj, Wawrzyniec Strzemieczny, Małgorzata Dobrzyniecka-Kojder Ewa Latkowska-Żychska, Andrzej Gieraga Paweł Łubowski, Roma Hałat Piotr Płonka, Wiesław Łuczaj Jan Mioduszewski, Andrzej Banachowicz, Andrzej Maciej Łubowski, Michał Misiak Rafał Borcz, Aleksander Olszewski, Wiesław Jelonek, Tadeusz Gustaw Wiktor, Antoni Nikiel, Jan Pamuła, Jadwiga Janus, Zbigniew Kamieński Andrzej Markiewicz, Jerzy Kierski Stanisław Górecki.
[9]Uczestnicy, m.in.; Dariusz Fodczuk, Konrad Smoleński, Sebastian Grzesiak czy duet Władysław Kaźmierczak i Ewa Rybska.
[10]Wystawa „Do tyłu, czyli naprzód - tradycja romantyczna w sztuce polskiej i niemieckiej dziś“ Berlin/Poznań 2007. 21.11–05.12.2007. Prezentacja twórczości 5 niemieckich oraz 5 polskich młodych artystów, którzy znaleźli inspirację w romantyzmie i dali temu wyraz w swoich pracach. Pierwsza wystawa tego projektu odbyła się w we wrześniu/październiku w galerii Neurotitan (Haus Schwarzenberg) w Berlinie. W wystawie uczestniczyli: Michael Fandel (wideo), Anne Hentschel (rzeźba), Florian Klingele (malarstwo), Florian Rossmanith (instalacja), Regina Weiss (wideo), Anna Brychcy (malarstwo), Łukasz Gronowski (wideo), Marta Pajek (wideo), Magdalena Siejko (malarstwo), Max Skorwider (litografia/plakat). Kurator strony polskiej: Karolina Leśnik
[11]03.04–16.04.2008 Wystawa instalacji artysty z Drezna Christopha Rodde pod tytułem "Poszukiwanie". Prace Christopha Rodde to refleksje nad przeszłością i określenie swojego miejsce w dyskusji o przeszłości. Artystę szczególnie zajmują skomplikowane relacje między Polską a Niemcami, w które został wpisany osobisty wątek.
[12]04–18.10.2008. Wystawa izraelskich artystek Hili Lulu Lin, Sharon Balaban i Sigalit Landau pod tytułem „3 x video”. Za pomocą mediów, obrazy przedstawiające publiczne życie w Izraelu z wojna w tle, docierają do ludzi na całym świecie; jednak w sferze prywatnej również toczy się walka, która najprawdopodobniej nie trafi na pierwsze strony gazet. Próby zdefiniowania kobiecego podmiotu, określenia jego miejsca sferze publicznej podejmują izraelskie artystki, których prace prezentowane są na tej wystawie. Współorganizatorem wystawy był Galeria „APPENDIX2” z Warszawy, a kuratorem Paweł Sosnowski. Relacja z wystawy w TVP3.
[13]13.12.2007. Wykład znanego kuratora wielu międzynarodowych wystaw René Blocka. Tytuł wykładu: „Sztuka, życie & konfuzja - porównanie trzech wystaw (Cetinje, Belgrad, Wenecja)”. Wykład w języku angielskim tłumaczony na język polski.
[14]12.12.2011- 30.01.2012. Wystawa pt. „Trzy lekcje malarstwa” poświecona 3 ujęciom malarstwa współczesnego reprezentowanego przez: Jonasa Gasiūnasa (Litwa), Kaido Ole (Estonia), Pawła Łubowskiego (Polska). Kuratorem wystawy ze strony polskiej był Krzysztof Stanisławski, a ze strony litewskiej Arvydas Żalpys. Wystawa ta została powtórzona 09.03.-08.04.2012 w Muzeum Sztuki im. M.K. Čiurlionisa w Kownie (Litwa) oraz 14.09.-05.11.2012 Muzeum Sztuki Współczesnej w Tartu (Estonia) w w Poznaniu, Kownie i Tartu.
[15]24.-30.06.2013 „Fujiwara i Masashi Suzuki. Malarstwo, ceramika, szkło”. Wystawa prac artystów rezydentów z Japonii, Chika Fujiwara i Masashi Suzuki - współpraca z UAP w Poznaniu.
[16]Agnieszka Balewska, Jan Berdyszak, Piotr Bosacki, Beata Ewa Białecka, Andrzej Gieraga, Leszek Knaflewski, Jerzy Kosałka, Piotr C.Kowalski, Wojciech Kowalczyk, Przemysław Kwiek, Andrzej M. Łubowski, Teresa Murak, Wojciech Olesiak, Józef Robakowski, Jan Rylke, Zbyszko Trzeciakowski, Marek Sobczyk, Tadeusz Sobkowiak, Jan Świtka, Grzegorz Sztabiński, Kamil Wnuk, Andrzej Załecki i inni.
[17]17.10 –30.10.2007 Multimedialne prace malarzy i obrazy w technikach klasycznych artystów, których znamy jedynie z twórczości multimedialnej, performansów i instalacji. W wystawie „Płótno i ekran” uczestniczyli między innymi: Teresa Murak, Józef Robakowski, Jan Rylke, Marek Sobczyk, Jerzy Truszkowski, Zbyszko Trzeciakowski, Marcin Sztukiewicz, Paweł Łubowski, Jacek Kasprzycki. Relacja w telewizji TVP3
[18]18.11-04.12.2011 Wystawa indywidualna Joanny Krzysztoń i Grzegorza Rogali pt. „Ich dwoje”. Wystawa obejmowała twórczość multimedialną artystów żyjących i pracujących w Warszawie. Prace ich wykorzystują najnowsze techniki komputerowe i filmowe, są często nagradzane na konkursach krajowych i miedzynarodowych. Wystawa „Ich dwoje” obejmowała prace z ostatnich kilku lat.